Jak wycenić dizajn?

Projektanci zazwyczaj emocjonalnie podchodzą do swojej pracy. Wiem to, bo za każdym razem, gdy mowa o nowym projekcie, najchętniej od razu wziąłbym się do roboty, omijając całą irytującą buchalterię i nie zawsze przyjemne, zabierające czas i energię negocjacje. Lecz jeżeli dizajn traktujemy jako zawód, a nie hobby, konieczne jest rynkowe podejście do jego sprzedaży. Praca nad projektem niejednokrotnie angażuje nas przez wiele miesięcy, więc poświęcenie kilku dni na przygotowanie naprawdę dobrej i przemyślanej oferty, bazującej na rzeczywistych kosztach naszej pracy, jest wysiłkiem opłacalnym.

Opisując metodę obliczania wartości prac projektowych, którą stosujemy w Ergo Design, nie mam zamiaru dowodzić wyższości kosztorysowania „godzinowego” nad wyceną cennikową. Każda metoda jest dobra, o ile pozwala możliwie precyzyjnie określić rynkową wartość projektu. Nie wolno zapominać o jednym z podstawowych praw rynku, które mówi: usługa jest warta tyle, ile klient zdecyduje się za nią zapłacić. Zanim opiszę korzyści i ryzyko wynikające z godzinowego systemu wyceny usług projektowych, spróbuję wskazać powody, dla których w naszej firmie stosujemy tę właśnie metodę.

Współczesna rola projektanta wzornictwa nie ogranicza się do nadawania zewnętrznej formy projektowanym przedmiotom (stylizacji). Dizajner musi dysponować wiedzą i umiejętnościami znacznie wykraczającymi poza nadawanie kształtu. Dziś większość projektów, zwłaszcza tych bardziej złożonych, powstaje w interdyscyplinarnych zespołach, w których rola projektanta wzornictwa zmienia się zależnie od fazy rozwoju nowego produktu. Ogromna konkurencja sprawia, że tylko najlepsze wyroby mają szansę na rynkowy sukces. Dlatego ich forma, funkcja, cena, innowacyjność, a nawet sposób dotarcia do odbiorców decydują o ostatecznym powodzeniu lub porażce w rywalizacji z ofertą dostępną w sprzedaży. Trafny dobór cech projektowanego produktu zależy w znacznej mierze od sprawnego współdziałania całego zespołu.

Dlaczego firmy projektowe zazwyczaj stosują metodę dokładnego preliminowania kosztów projektu? Odpowiedź jest prosta i wynika z potrzeby ograniczenia ryzyka niedoszacowania lub przeszacowania nakładów pracy oraz kosztów dodatkowych związanych z usługą projektową. Firma jest uczestnikiem gry rynkowej, musi więc przynosić zysk. Aby ten zysk określić, konieczne jest ustalenie rzeczywistych kosztów usługi. Z kolei przeszacowanie kosztów może sprawić, że oferta stanie się niekonkurencyjna. Te same reguły dotyczą projektantów niezależnych.

Wycena zawiera trzy zasadnicze elementy:
1.    rzeczywisty koszt pracy projektanta (stawka godzinowa);
2.    nakład pracy i koszty dodatkowe związane z projektem;
3.    wartość dodana, czyli zakładany zysk.

1.    
Rzeczywistych kosztów pracy nie musimy obliczać każdorazowo. Raz wyliczona cena godziny projektowej zazwyczaj się nie zmienia, bo zależy od kosztów stałych (lokal, amortyzacja sprzętu, oprogramowania itd.) oraz zakładanej liczby godzin, którą przepracowujemy w miesiącu – im więcej godzin założymy, tym koszt godziny będzie niższy (musimy jednak pamiętać, że efektywnie nie przepracujemy więcej niż osiem godzin dziennie).

2.
Obliczając nakład pracy nad projektem, należy dobrze poznać wytyczne projektowe, a przede wszystkim rozpisać kolejność czynności, w których bezpośrednio bierze udział projektant. Im dokładniej to zrobimy, tym trafniejsza będzie wycena. Dobrą praktyką jest zapisywanie nakładów godzinowych we wszystkich zrealizowanych projektach. Odtworzenie ich historii znacznie ułatwia trafne określenie nakładów pracy na danym etapie. Istotne są również wszystkie planowane koszty dodatkowe: dojazdy, materiały, usługi zewnętrzne itd.

3.
Dwa pierwsze punkty wyceny projektu to zakładane koszty, które poniesiemy w trakcie realizacji usługi. Trzeci element wyceny to zysk, jakiego możemy się spodziewać po realizacji projektu, w tym również dochody uzyskiwane z tytułu autorskich praw majątkowych. O ile dwa poprzednie składniki wyceny nie powinny podlegać dyskusji – po prostu jeżeli zejdziemy poniżej ich wartości, to będziemy sponsorować naszego klienta – o tyle trzeci może być przedmiotem negocjacji. Oczywiście, ze względów strategicznych możemy zdecydować się na wykonanie jakiejś części projektu bez zapłaty (często jest to zachęta do rozpoczęcia współpracy). Nie oznacza to jednak, że nie poniesiemy kosztów. Dlatego jeśli spodziewamy się wzajemności ze strony klienta, sami musimy znać wartość tego, co oferujemy. Rzeczywista wartość dodana projektu zależy od następujących czynników:
–    renomy firmy projektowej (projektanta);
–    kompetencji zespołu projektowego (projektanta);
–    konkurencji (dostępności usługi o podobnym standardzie);
–    wymaganego czasu realizacji;
–    innowacyjności;
–    wielkości firmy zlecającej i jej udziału w rynku;
–    ważności produktu dla klienta;
–    perspektyw kontynuowania współpracy;
–    spodziewanych zysków z patentów itd.

Po wycenie usługi projektowej przychodzi pora na przygotowanie oferty dla klienta, a następnie na negocjacje. Tu możliwości i wariantów jest bardzo wiele, ale negocjowanie zasad rozliczeń to już odrębne zagadnienie.

Opisana metoda wyceny może początkowo wydawać się zawiła, jednak uzupełniona odpowiednim programem do tworzenia kosztorysów, okazuje się bardzo skuteczna i ogranicza ryzyko. Nawet jeśli uznamy, że projektowanie nie jest procesem liniowym i mogą w nim wystąpić nieoczekiwane zwroty, zapętlenia lub jeśli zostają odkryte nowe możliwości, które wymagają dodatkowego nakładu pracy i generują dodatkowe koszty, jasno ustalone zasady rozliczeń pomagają wybrnąć z takich sytuacji. Ułatwiają także budowanie dobrych relacji z klientem, opartych na otwartości i wzajemności, dzięki czemu, jeśli widzimy, że zakres naszej pracy wykracza poza wcześniej ustalone ramy, możemy podjąć negocjacje zmierzające do zmiany naszego wynagrodzenia.

Na marginesie tekstu Jak wycenić dizajn? warto przyrzybliżyć czytelnikom kilka faktów związanych z wyceną godzinową. Metodę tę preferują duże studia, których w Polsce mamy niewiele, jest więc stosunkowo rzadko stosowana.

Jak wynika z przeprowadzonego sondażu redakcyjnego, wysokość stawek jest zróżnicowana, co zresztą tłumaczy tekst Andrzeja Śmiałka, i zawiera się w przedziale od 50 do 300 zł za godzinę. Są dwa powody takiego zróżnicowania. Pierwszy związany jest ze specyfiką firmy. Studia mające małe koszty własne mogą przyjąć znacznie niższą kalkulację niż firmy zatrudniające bardziej wyspecjalizowanych czy uznanych projektantów, lepiej wyposażone, dysponujące np. własnym zapleczem modelowym i zaawansowanym, ale kosztownym oprogramowaniem. Z drugiej strony liczba godzin, których wymaga wykonanie zlecenia, w „­tańszych” firmach może być, siłą rzeczy, znacznie większa. Drugi powód wiąże się ze specyfiką projektu. Stawki przy rutynowych przedsięwzięciach (tu jako przykład najczęściej podawano stylizację formy) mogą być niższe niż w przypadku projektów ­wymagających dużej inwencji twórczej, specjalistycznej wiedzy czy zaangażowania najlepszych projektantów. ­Dotyczy to najczęściej pierwszej fazy pracy – projektu wstępnego.

Większość respondentów uznała, że 80–200 zł za godzinę to stawki opłacalne, pozwalające na rozwój firmy projektowej.

Przytoczone kwoty warto porównać ze stawkami przyjmowanymi w firmach inżynierskich, z którymi – naturalną koleją rzeczy – projektanci wzornictwa coraz częściej dziś współpracują. Wahają się one od 100 do 250 zł za godzinę, w zależności od rodzaju pracy, stopnia komplikacji projektu, użytego oprogramowania czy miejsca wykonywania pracy (w siedzibie firmy lub u klienta).

Dla dizajnerów prowadzących małe studia lub pracujących na zasadach „wolnych strzelców” znacznie korzystniejsza jest wycena dzieła, wymagająca jednak uzgodnionego w środowisku cennika. Stowarzyszenie Projektantów Form Przemysłowych podjęło taką próbę, a powstałą propozycję cennika postaramy się wkrótce opublikować.